Paul Collaer

Terug naar overzicht jaarboek 1991-1992

Lezing gehouden op 22.04.1992 door Alex Ramael1Geschiedkundige, Cultuurbeleidscoördinator

Geachte aanwezigen,
Beste vrienden,
Diegene die met veel goede moed hun televisie-avond hebben opgeofferd om naar deze uiteenzetting te komen luisteren over de figuur van Paul Collaer, zullen niet teleurgesteld worden. Straks, na enkele woorden ter inleiding, zal een video-opname vertoond worden van een aflevering van “Ten huize van…”, waarin Paul Collaer in zijn woning te Bosvoorde geïnterviewd wordt door Joos Florquin en Annie Van Avermaet.

Wie was nu Paul Collaer ?

Zij die de kleine tentoonstelling hebben gezien, die eind oktober verleden jaar in de Academie voor Muziek en Woord plaatsvond, zullen al een goed beeld hebben van deze verdienstelijke man die in Boom werd geboren. Men kan het cultuurhistorisch belang van Paul Collaer misschien het best omschrijven als volgt: als niet-professioneel musicus en musicoloog heeft hij vanaf 1920 tot ver in de ’70er jaren, een onuitwisbare stempel gedrukt op het muziekleven in België.

Hij was pianist, conférencier, organisator van concerten, dirigent en veelzijdig musicoloog. Hij heeft velen geboeid door de originele wijze waarop hij etnische, oude en nieuwe muziek wist voor te stellen. Over zichzelf zij Collaer: “Deze XXste eeuwse muziek en vele andere muziekuitingen begreep ik ten volle omdat ik ze in alle objectiviteit in hun context kon plaatsen. Dit resultaat kon ik alleen maar bekomen door de cultuur grondig te bestuderen. Doet men dit niet, dan begrijpt men de muziek niet. Muziek heeft namelijk een betekenis. Zij is een belangrijke exponent en een getuige van een bepaalde cultuur in een bepaalde ruimte.” 

Contradictorisch genoeg had Paul Collaer in eerste instantie een strenge natuurwetenschapppelijke opleiding genoten. Maar misschien juist daardoor kon hij beter dan wij ook een harmonieuze band leggen tussen enerzijds de gangbare muziektheoretische en muziekhistorische opvattingen en anderzijds zijn persoonlijk zuiver wetenschappelijk onderzoek naar de oorsprong en de evolutie van oude en nieuwe klankstructuren, muziekpatronen, ritmen, enz . . .

Paul Collaer werd te Boom geboren op 8 juni 1891 in het huis Brandstraat 38. Hij heeft hier zijn prille jeugd doorgebracht tot 1903, toen zijn ouders, die leraars waren, naar Brugge verhuisden. Zijn ouders waren zeer muzikaal. Zijn vader Charles had zang gevolgd bij een toenmalig beroemd bariton, die aan de Muntschouwburg verbonden was. Zijn moeder, Gerardine Feytmans, behaalde in 1881 de eerste prijs aan de stedelijke muziekschool te Leuven. Zij was echter beter bekend als Dina Demers, schrijfster van in die tijd zeer populaire meisjesboeken.

Collaers eerste muzikale ervaringen dateren uit de periode dat hij in Boom woonde. Niet enkel de muzikaliteit van zijn ouders stimuleerde hem. Toen hij in 1981 ter gelegenheid van zijn 90ste verjaardag te Boom plechtig ontvangen werd, vertelde hij dat hij als kind graag vanop de tolbrug naar het voor hem muzikaal geluid van de talrijke scheepswerven langs de Rupelboord luisterde. Aan zijn geboorteplaats heeft hij altijd zeer dierbare herinneringen bewaard en was in 1981 dan ook zeer geroerd toen hij, na vele jaren, te Boom werd ontvangen en rondgeleid.

Paul Collaer had een dubbele roeping. Enerzijds deze van leraar en anderzijds deze van musicus. En hij wist deze beide roepingen op een prachtige wijze te doen harmoniëren. In 1914 studeert hij af aan de ULB als scheikundige, maar zal wegens de oorlog zijn doctoraat slechts kunnen behalen in 1919. Tijdens zijn studies in de wetenschappen was hij zeer aktief als musicus. Tussen 1911 en 1914 gaf hij niet minder dan 33 pianoconcerten met 120 werken van 57 verschillende toondichters. Reeds in 1909, nog tijdens zijn atheneumstudies te Mechelen, speelde hij in de school werken van d’ Indy en Debussy voor een arbeiderspubliek, voor wie hij deze muziek ook becommentarieerde. Hij stelde daarbij vast dat niet één maar vele publieken bestaan en dat iedereen, ongeacht de sociale klasse of opleiding, bevattelijk kan zijn voor dit soort muziek.

Eén van Paul Collaers grote verdiensten is dat hij de muziek van toen grotendeels nog onbekende toondichters als Scriabin, Satie, Ravel, e.a. bekend maakte. In 1913 transponeerde hij zelfs de “Lentewijding” van Stravinsky naar quatre-main op barpiano. In een tijd dat de grammofoonplaat zich in een embryonale ontwikkeling bevond, was dit vaak de enig manier om nieuwe werken bekend te maken bij een breder publiek.

De eerste wereldoorlog was ook voor de aan het IJzerfront ingezette Paul Collaer een traumatische ervaring. De ellende van de oorlog wist hij evenwel te compenseren, ook voor zijn medesoldaten, door het geven van muziekuitvoeringen, samen met ondermeer Eugène Ysaye. In 1917 krijgt hij TBC en wordt, door bemiddeling van koningin Elisabeth, als oorlogsinvalide voor een operatie en een kuur naar Davos in Zwitserland gestuurd. Daar leerde hij Elsa Meyer kennen, met wie hij in 1919 zal huwen.